نه تعطیل و نه تشبیه

التسلیم 50

آیا در وادی خداشناسی باید عقل را تعطیل کرد؟!

در وادی خداشناسی جایی برای تشبیه خداوند وجود ندارد. و تشبیه درست نیست. اما اگر خدا را شبیه هیچ چیزی ندانیم، ممکن است فکر کنیم که عقل تعطیل می گردد، اما تعطیل عقل نیز درست نیست. 

در این زمینه، به یک حدیث نورانی اکتفاء می کنیم :

زندیقی از امام صادق علیه السلام درباره کیفیت داشتن خداوند متعال سوال کرد و امام جواب هایی در این مورد بیان فرمود:

قَالَ السَّائِلُ فَلَهُ کَیْفِیَّةٌ قَالَ لَا لِأَنَّ الْکَیْفِیَّةَ جِهَةُ الصِّفَةِ وَ الْإِحَاطَةِ وَ لَکِنْ لَا بُدَّ مِنَ الْخُرُوجِ مِنْ جِهَةِ التَّعْطِیلِ وَ التَّشْبِیهِ لِأَنَّ مَنْ نَفَاهُ أَنْکَرَهُ وَ رَفَعَ رُبُوبِیَّتَهُ وَ أَبْطَلَهُ وَ مَنْ شَبَّهَهُ بِغَیْرِهِ فَقَدْ أَثْبَتَهُ بِصِفَةِ الْمَخْلُوقِینَ الْمَصْنُوعِینَ الَّذِینَ لَا یَسْتَحِقُّونَ الرُّبُوبِیَّةَ وَ لَکِنْ لَا بُدَّ مِنْ إِثْبَاتِ ذَاتٍ بِلَا کَیْفِیَّةٍ لَا یَسْتَحِقُّهَا غَیْرُهُ وَ لَا یُشَارِکُ فِیهَا وَ لَا یُحَاطُ بِهَا وَ لَا یَعْلَمُهَا غَیْرُه‏  (التوحید (للصدوق)، ص: 247)

زندیق پرسید: آیا خداوند دارای کیفیت است؟

امام صادق علیه السلام فرمود: «نه، زیرا کیفیت ، جهت صفت و احاطه است ( و نمی توان خداوند را توصیف کرد یا بر او احاطه حاصل نمود) ولی باید از جهت تعطیل (عقل) و تشبیه خارج شد؛ زیرا کسی که او را (در اثر تعطیل عقل) نفی کند انکارش کرده است و ربوبیتش را برداشته و باطل کرده است و هر کس که او را تشبیه به غیر کند او را با صفت مخلوق های ساخته شده، اثباتش کرده است؛ مخلوقاتی که مستحق ربوبیت نیستند. اما چاره ای نیست جز اثبات ذاتی بدون کیفیت که مستحق غیر او نباشد و در آن شریک نداشته باشد و به آن احاطه حاصل نشود و به آن علم حاصل نگردد.» (التوحید (للصدوق)، ص: 247)

پس عقل نباید تعطیل شود اما مقصود از عقل در وادی خداشناسی این نیست که خارج از متن دین بخواهیم خدا را بشناسیم. ما در مقالات سابق، در کانالمان احادیث فراوانی آوردیم که نشان میدهد در خداشناسی نباید از قرآن و عترت فراتر رفت و الا موجب هلاکت می گردد. چیزی که هست بله باید در آیات آفاقی و انفسی تدبر نمود و نشانه های خداوند را وسیله یاد و ذکر او قرار داد نه این که به روش فلاسفه بخواهیم در ذات خداوند و خارج از متن دین تفکر کنیم.چنین تفکری نامش عقل و تعقل نیست. تعقل به میزان بهره گیری از نور محمدی صلی الله علیه و اله و سلم گفته می شود و کسی که در وادی توحید فراتر از آموزه های ایشان برود هلاک می گردد.